Een vulpen bestaat uit twee delen. Enerzijds de feitelijke pen, het puntige uiteinde, vaak gemaakt uit staal, waarmee men de inkt op het papier uitsmeert. Anderzijds is de pen bevestigd aan een inktreservoir, waar zich de vulling bevindt.
In tegenstelling tot antieke pennen, die in een extern inktreservoir gedopt werden, wordt een vulpen gevuld met inktpatronen. Dat zijn dunne cylindervormige vullingen waarin inkt is opgeslaan. Men kan ze in de binnenkant van een pen steken, om zo de pen constant van nieuwe vloeibare inkt te voorzien.
👉 Lees ook: De verschillende soorten inktpatronen.
Met behulp van de zwaartekracht loopt er een minimale hoeveelheid inkt uit de vulling richting de punt van de pen. De capillaire kracht (aantrekkingskracht van de plastic vulling, en het dunne spleetje in de pen op de inkt) zorgt ervoor dat niet alle inkt tegelijk uit de vulling loopt, zodat die mooi in het patroon bewaard wordt.
Iedereen heeft een eigen manier om een pen vast te houden en druk te zetten. Daarom zette een pen zich vroeger naar de hand van de gebruiker. Bij modern vulpennen wordt het uiteinde van de pen verhardt en verdikt. Dat voorkomt slijtage wanneer men bijvoorbeeld te hard op de pen duwt, maar zorgt er ook voor dat een pen zich niet meer aanpast.
